Báo cáo dài gần 50 trang là công trình khoa học công phu về đề tài này, trong đó Tiến sĩ Vũ Minh Khương và đồng sự tập trung xem xét quá trình chuyển đổi hệ thống ETC để quản lý đường cao tốc, các mô hình tương tự và lợi ích đo lường được qua con số.

Với cấu trúc gồm 7 phần, Báo cáo đi từ việc khái quát các mô hình áp dụng ETC toàn cầu, bao gồm quá trình chuyển đổi tại Trung Quốc và Ấn Độ, đến việc chi tiết hóa những lợi ích tiềm năng của việc triển khai ETC trên đường cao tốc. Các tác giả tiếp đó dành phần lớn dung lượng để phác họa những nỗ lực đặc biệt của Việt Nam trong việc triển khai ETC trên đường cao tốc, đặc biệt là lần đầu tiên lượng hóa được những lợi ích hữu hình mang lại cho nền kinh tế giai đoạn 2019-2023 cũng như dự báo đến 2030. Kết luận và một số bài học về các chính sách được trình bày trong 2 chương cuối.

Theo Báo cáo, thị trường ETC toàn cầu đã có sự tăng trưởng đáng kể, đạt 9,2 tỷ USD vào năm 2023 với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 9,4% kể từ năm 2020 và dự đoán sẽ tiếp tục giữ tốc độ CAGR 8,10%, đạt 14,7 tỷ USD vào năm 2029, chủ yếu nhờ việc áp dụng ETC tại các tuyến cao tốc (chiếm khoảng 90% thị trường). Hai công nghệ chủ yếu đang được triển khai là RFID và DSRC tồn tại song song dựa trên nhu cầu và khả năng cơ sở hạ tầng ở từng thị trường, trong đó RFID (công nghệ đang áp dụng tại Việt Nam) vượt trội hơn DSRC cả về thị phần và tốc độ tăng trưởng.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Minh Khương - Giảng viên Trường Chính sách công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore

Tại Việt Nam, tác giả báo cáo nhấn mạnh những thành tựu kinh tế đặc sắc của công cuộc Đổi mới từ năm 1986 đến nay có động lực lớn đến từ đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng chiến lược, mà việc phát triển hệ thống đường cao tốc là một trong những trọng tâm hàng đầu. Tính đến năm 2021, Việt Nam 1.290 km đường cao tốc và đang đặt mục tiêu có 5.000 km vào năm 2030. Quá trình đó cũng gắn liền với việc chuyển đổi quyết liệt từ hệ thống thu phí thủ công (MTC) sang ETC trên các tuyến quốc lộ, cao tốc từ 2019 đến nay. Những kết quả ấn tượng mang lại: giảm đáng kể thời gian di chuyển, loại bỏ tình trạng tắc nghẽn giao thông tại các trạm thu phí, giảm mức tiêu thụ nhiên liệu và giảm lượng khí thải tương đương CO2. Qua đó, hiệu quả vận chuyển, môi trường và sức khỏe cộng đồng được cải thiện rõ rệt.

Năm 2023, năm đầu tiên triển khai đầy đủ ETC trên đường cao tốc cả nước, tổng lượng khí thải CO2 giảm được lên tới 191.860 tấn, nhờ giảm 60.816 tấn xăng và nhiên liệu diesel tiêu thụ tại các trạm thu phí. Cùng năm đó, xã hội tiết kiệm được 93,3 triệu giờ cho nhân lực và 37,3 triệu giờ cho tuổi thọ của phương tiện. Xét về giá trị tương đương bằng tiền, Báo cáo chỉ ra tổng chi phí tiết kiệm được cho năm 2023 qua bốn thước đo - năng lượng, nhân lực, tuổi thọ phương tiện và chi phí vận hành - lên tới 442,7 triệu USD. So với thời điểm bắt đầu thúc đẩy ETC năm 2019, lợi ích của việc giảm lượng khí thải tương đương CO2 và tổng tiết kiệm tương đương tiền đã tăng 14 lần. Tính chung cả giai đoạn 2019-2023, lợi ích mà Việt Nam có được từ việc triển khai ETC tương đương giá trị gần 1 tỷ USD.

Từ những kết quả ấn tượng nêu trên về việc triển khai ETC tại Việt Nam, Tiến sĩ Vũ Minh Khương và các đồng sự chỉ ra những bài học lớn cho quá trình chuyển đổi này tại các nền kinh tế đang phát triển:

1. Cách tiếp cận chủ động, điều phối quyết liệt, hiệu quả của Chính phủ có vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy quá trình chuyển đổi. Tại Việt Nam, việc Chính phủ thành lập tổ công tác chuyên trách nhằm thúc đẩy việc áp dụng công nghệ trong phát triển cơ sở hạ tầng đã giúp quá trình triển khai ETC vượt qua những trở ngại ban đầu, thực thi các quyết định nhanh chóng trên diện rộng.
2. Sự tham gia của các công ty tư nhân trong việc triển khai và quản lý cơ sở hạ tầng ETC đã nâng cao hiệu quả, tốc độ triển khai và hoạt động. Quan hệ đối tác công-tư ở Việt Nam đã thúc đẩy sự đổi mới và hiệu quả, tận dụng chuyên môn và nguồn lực của khu vực tư nhân để đẩy nhanh việc áp dụng và nâng cao hiệu quả của hệ thống.
3. Việc triển khai hệ thống ETC cũng đánh dấu sự khởi đầu của quá trình chuyển đổi kỹ thuật số rộng hơn trong lĩnh vực vận tải, giao thông thông minh. ETC tạo ra dữ liệu có giá trị để quản lý lưu lượng nâng cao, phân tích kinh tế và ra quyết định kinh doanh. Các ứng dụng tiềm năng của ETC nên được mở rộng sang các hệ thống thanh toán kỹ thuật số tương tự cho thu phí nội đô, bãi đậu xe (e-parking), đổ xăng không tiền mặt hoặc các cơ sở thu phí khác.

Tóm lại, Báo cáo khẳng định sự phát triển của hệ thống ETC là tất yếu để hiện đại hóa cơ sở hạ tầng giao thông đường bộ. Thông qua giảm tắc nghẽn, giảm lượng khí thải và nâng cao hiệu quả hoạt động, hệ thống ETC cung cấp các giải pháp bền vững cho những thách thức về di chuyển trong và ngoài đô thị. Tiếp tục đổi mới, chính sách hỗ trợ và nỗ lực hợp tác giữa các bên liên quan là điều cần thiết để hiện thực hóa đầy đủ tiềm năng của công nghệ ETC trong việc tạo ra mạng lưới giao thông thông minh hơn, hiệu quả hơn. Công trình này cũng gợi mở cho các nghiên cứu trong tương lai để giải quyết các thách thức về kỹ thuật và tài chính, khám phá các công nghệ mới và phát triển các khuôn khổ cho khả năng tương tác toàn cầu nhằm tối đa hóa sức mạnh của hệ thống ETC.

Đăng Khoa(TGTD)